Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Sokółce

UZASADNIENIE

We wniosku z dnia 16 maja 2016 roku zastępowana przez profesjonalnego pełnomocnika B. P. (1) domagała się:

⚫

zniesienia współwłasności położonych w obrębie K., gmina D., nieruchomości rolnych oznaczonych numerami geodezyjnymi(...) - o powierzchni 0,97 ha, nr (...) o powierzchni 7,29 ha, nr (...) o powierzchni 8,14 ha oraz położonej w obrębie N., gmina D., nieruchomości rolnej oznaczonej numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 1,00 ha, stanowiących współwłasność w częściach równych B. P. (1) i E. K., dla których to nieruchomości Sąd Rejonowy w Sokółce prowadzi księgę wieczystą o numerze (...), w ten sposób, by przyznać E. K. na wyłączną własność położoną w K. nieruchomość oznaczoną nr (...), położoną w N. nieruchomość oznaczoną nr geodezyjnym (...) oraz nieruchomość wydzieloną z położonych w K. nieruchomości oznaczonych nr (...) i (...), obejmującą zabudowania wraz z otaczającym gruntem, zaś pozostałą część działek przyznać na wyłączną własność wnioskodawczyni, wraz ze stosowną spłatą na rzecz wnioskodawczyni, płatną w terminie 1 miesiąca od dnia uprawomocnienia się postanowienia;

⚫

rozliczenia – na podstawie art. 224 § 2 w zw. z art. 225 k.c. – wynagrodzenia za okres trzech lat z tytułu niezgodnego z wolą wnioskodawczyni wyłącznego korzystania przez E. K. z posadowionych na działce położonej w K., oznaczonej nr geodezyjnym (...) budynku mieszkalnego (w wysokości 2 400 zł) i zabudowań gospodarczych (w wysokości 9 000 zł) oraz z tytułu korzystania z wskazanych wyżej nieruchomości rolnych niezabudowanych – w wysokości 15 332,50 zł. zaś pozostałe nieruchomości na wyłączną własność E. K.;

a ponadto zasądzenia od uczestniczki postępowania na rzecz wnioskodawczyni kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wniosku zastępowana przez profesjonalnego pełnomocnika wnioskodawczyni wskazała, iż nieruchomości objęte wnioskiem stanowią współwłasność w udziałach po ½ części B. P. (1) i E. K., a w wykorzystywane są wyłącznie przez uczestniczkę postępowania i jej dzieci – z wyłączeniem wnioskodawczyni. Wnioskodawczyni przysługujący jej udział nabyła w drodze umowy darowizny z dnia 9 marca 2012 roku od swojego brata – T. K. i od chwili uzyskania darowizny nie posiadała możliwości użytkowania z przedmiotu. Z uwagi zatem na narażenie jej na uszczerbek majątkowy wynikły z niemożności korzystania i pobierania pożytków z rzeczy domaga się ona – na podstawie art. 210 k.c. – zniesienia współwłasności. Argumentując proponowany sposób wyjścia ze współwłasności poprzez podziału nieruchomości, B. P. (1) wskazała, iż w jej ocenie taki podział byłby racjonalny i zgodny z zasadami współżycia społecznego, albowiem „nie chce pozbawiać uczestniczki postępowania i jej rodziny domu mieszkalnego”, ani możliwości uzyskiwania przychodu, a jednocześnie sama mogłaby uzyskane grunty rolne wykorzystywać do prowadzenia gospodarstwa rolnego lub wydzierżawić. Wnioskodawczyni zwróciła przy tym uwagę na trudną sytuację finansową E. K. – związaną z orzeczonym postanowieniem Sądu Rejonowego w Sokółce z dnia 3 czerwca 2015 roku o sygn. akt I Ns (...) obowiązkiem uiszczania na rzecz T. K. dopłaty w wysokości 154 579,14 zł. Domagając się rozliczenia korzyści, jakie uczestniczka postępowania uzyskała na skutek wyłącznego, niezgodnego z wolą współwłaścicielki, władania przedmiotowymi nieruchomościami przez okres trzech lat B. P. (1) wskazał, iż połowa wartości rynkowej rocznego czynszu dzierżawnego nieruchomości niezbudowanej wynosi 5 117,50 zł rocznie, połowa wartości rynkowej rocznego najmu budynku mieszkalnego wynosi 800 zł, zaś połowa wartości rynkowej najmu budynków gospodarczych wynosi 3 000 zł. Mimo wezwania uczestniczki postępowania do dobrowolnego uiszczenia wynagrodzenia, uczestniczka postępowania nie uiściła żądanej kwoty.

W odpowiedzi na wniosek datowanej na dzień 18 sierpnia 2016 roku zastępowana przez profesjonalnego pełnomocnika E. K. przychyliła się do wniosku co do zasady, oponując jednak przeprowadzaniu podziału fizycznego nieruchomości, przyznaniu części nieruchomości na rzecz wnioskodawczyni, rozliczaniu w ramach niniejszego postępowania wynagrodzenia z tytułu wyłącznego korzystania oraz odroczeniu spłaty na okres 1 miesiąca od daty uprawomocnienia się orzeczenia. W uzasadnieniu stanowiska uczestniczka postępowania podała, iż ze sporządzonej dla celów postępowania prowadzonego przed Sądem Rejonowym w Sokółce pod sygn. akt I Ns (...) opinii biegłego sądowego z zakresu geodezji i szacowania nieruchomości wynikało, iż podział nieruchomości wchodzących w skład prowadzone przez nią gospodarstwa rolnego znaczne zmniejszałby wartość gospodarstwa i pozostawałby w opozycji do jego społeczno – gospodarczego przeznaczenia. Jednocześnie wnioskodawczyni nie posiada ani kwalifikacji i zaplecza technicznego, ani doświadczenia pozwalających na prowadzenie gospodarstwa rolnego. Jednocześnie E. K. zaprzeczyła wyzuciu B. P. (2) z posiadania nieruchomości, podając, iż wnioskodawczyni mieszka w B..

W piśmie z dnia 25 października 2016 roku zastępowana przez profesjonalnego pełnomocnika B. P. (1) zmodyfikowała treść wniosku w ten sposób, że domagała się przyznania wszystkich objętych wnioskiem nieruchomości na rzecz E. K., z obowiązkiem spłaty na rzecz wnioskodawczyni. Następnie w piśmie z dnia 13 stycznia 2017 roku oświadczyła, iż żądnie wniosku precyzuje i wnosi o zasądzenie tytułem wynagrodzenia jedynie kwoty 16 655,83 zł. Wraz z podjęciem powyższej czynności nie złożyła oświadczenia o cofnięciu wniosku w tym zakresie, a zatem oświadczenie to nie mogło wywołać skutków procesowych określonych w art. 355 § 1 k.p.c.

Sąd ustalił, co następuje:

W dniu 11 marca 1985 roku B. K. zawarła z T. K. umowę przekazania własności należącego do niej gospodarstwa rolnego, obejmującego położone w obrębie wsi K. nieruchomości oznaczone numerami ewidencyjnymi (...), nieruchomość położoną w N., oznaczoną numerem ewidencyjnym (...) oraz położoną w R. nieruchomość oznaczoną numerem ewidencyjnym (...). Objęte umową gospodarstwo rolne, jako nabyte w czasie trwania małżeńskiej ustawowej wspólności majątkowej, powstałej wraz z zawarciem związku małżeńskiego w dniu 6 czerwca 1982 roku, weszło w skład majątku wspólnego małżonków T. K. i E. K.. Wspólność ustawowa pomiędzy E. i T. K. ustała z dniem 13 grudnia 2010 roku, na podstawie wyroku Sądu Rejonowego w Sokółce z 22 lutego 2011 roku o sygn. III RC (...), ustanawiającego rozdzielność majątkową między małżonkami.

W dniu 19 marca 2012 r., w drodze umowy darowizny zawartej w formie aktu notarialnego sporządzonego w Kancelarii Notarialnej L. D. w S., zapisanego za numerem Repertorium A (...), T. K. gospodarstwo rolne składające się z działek oznaczonych w rejestrze gruntów numerami geodezyjnymi: (...), (...), (...) i (...), o łącznej powierzchni 19,47 ha oraz położoną w obrębie N., gmina D. nieruchomość niezabudowaną, oznaczoną numerem geodezyjnym (...), o powierzchni 1,00 ha darował swojej siostrze B. P. (2), zaś obdarowana oświadczyła, iż powyższą darowizną przyjmuje. Sąd Rejonowy w Sokółce - wobec przynależności powyższego gospodarstwa rolnego do majątku wspólnego małżonków T. K. i E. K. - wyrokiem zaocznym wydanym w dniu 4 grudnia 2013 r. w prowadzonej pod sygn. I C (...) sprawie o usunięcie niezgodności między stanem prawnym ujawnionym w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, utrzymanym w całości prawomocnym wyrokiem z dnia 6 maja 2014 r., nakazał, aby z działu I-O księgi wieczystej o numerze (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Sokółce dla gospodarstwa rolnego składającego się z działek oznaczonych numerami ewidencyjnymi (...), położonych w obrębie (...) K., jednostka ewidencyjna D. - obszar wiejski, oraz (...), położonej w obrębie N. - jednostka ewidencyjna D. - obszar wiejski, o łącznej powierzchni (...) ha, dokonać wydzielenia do odrębnej księgi wieczystej i wpisania w dziale I-O działek oznaczonych numerami ewidencyjnymi: (...) o powierzchni 0,97 ha, zabudowanej działki numer (...) o powierzchni 7,29 ha, (...) o powierzchni 8,14 ha, położonych w obrębie K. oraz działki o numerze (...) o powierzchni 1 ha, położonej w obrębie N., wpisać w dziale II nowozałożonej księgi wieczystej prawa własności w/w nieruchomości na współwłasność z udziałami wynoszącymi po 1/2 części na rzecz E. K. oraz B. P. (1). Dla nieruchomości wydzielonych do odrębnej księgi wieczystej Sąd Rejonowy w Sokółce prowadzi księgę wieczystą o numerze (...).

Stanowiące przedmiot współwłasności B. P. (1) i E. K. nieruchomości położone we wsi K. w gminie D., oznaczone numerem geodezyjnymi (...) o powierzchni 7,29 ha, numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 8,14 ha i numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 0,97 ha oraz położona we wsi N. w gminie D. B. nieruchomość gruntowa oznaczona numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 1,00 ha, dla których Sąd Rejonowy w Sokółce prowadzi księgę wieczystą o numerze (...), znajdują się w wyłącznym władaniu uczestniczki postępowania i wchodzą w skład prowadzonego przez nią oraz jej rodzinę gospodarstwa rolnego. Pismem z dnia 8 kwietnia 2016 roku, nadanym w dniu 8 kwietnia 2016 roku, zastępowana przez profesjonalnego pełnomocnika B. P. (1) wezwała E. K. do zapłaty kwoty 15 352,50 zł tytułem bezumownego korzystania przez okres trzech lat z nieruchomości położonych w K. oznaczonych nr ewidencyjnymi (...) oraz kwoty 2 400 zł tytułem bezumownego korzystania przez okres trzech lat z domu mieszkalnego posadowionego na działce oznaczonej nr (...).

Sąd zważył, co następuje:

W świetle poczynionych wyżej ustaleń kwestią niewątpliwą było, iż nieruchomości położone we wsi K. w gminie D. oznaczone numerem geodezyjnymi (...) o powierzchni 7,29 ha, numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 8,14 ha, numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 0,97 ha oraz położona we wsi N. w gminie D. nieruchomość gruntowa oznaczona numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 1,00 ha, dla których Sąd Rejonowy w Sokółce prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) – stanowią przedmiot współwłasności w częściach równych B. P. (1) i E. K.. Okoliczność powyższa – zarówno co do kwestii przysługiwania powyższego prawa obojgu zainteresowanym, jak i co do wielkości przysługujących zainteresowanym udziałów – nie stanowiła zarazem punktu spornego pomiędzy zainteresowanymi.

Zgodnie z art. 210 § 1 zd. pierwsze k.c. każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności, przy czym o sposobie zniesienia współwłasności rozstrzyga sąd. Stosownie do art. 210 § 2 zniesienie współwłasności nieruchomości rolnej oraz gospodarstwa rolnego w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (Dz.U. z 2016 r. poz. 2052) następuje z uwzględnieniem przepisów tej ustawy. Przedmiotowa ustawa w art. 2 pkt 1 nieruchomości rolne definiuje jako nieruchomości rolne w rozumieniu kodeksu cywilnego (a zatem, stosownie do art. 63 ¹ k.c., jako nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie, w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej), w wyłączeniem nieruchomości położonych na obszarach przeznaczonych w planach zagospodarowania przestrzennego na cele inne niż rolne. Natomiast za gospodarstwo rolne w rozumieniu ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego uważa się – zgodnie z art. 2 pkt 2 ustawy - gospodarstwo rolne w rozumieniu kodeksu cywilnego (tj. zgodnie z art. 55 ³ k.c. grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego), w którym powierzchnia nieruchomości rolnej jest nie mniejsza niż 1 ha.

Sąd ustalając, iż objęte niniejszym postępowaniem nieruchomości rolne położone w obrębie K. oznaczone w rejestrze gruntów numerami geodezyjnymi: (...), (...) i (...) oraz położona w obrębie N. nieruchomość rolna oznaczona numerem geodezyjnym (...), o łącznej powierzchni 17,4 ha stanowią gospodarstwo rolne tak w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego, jak i ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego oparł się na bezspornej okoliczności, iż przedmiotowe nieruchomości wykorzystywane są obecnie przez uczestniczkę postępowania oraz jej rodzinę w celach działalności wytwórczej w rolnictwie, jako zorganizowana całość gospodarcza. Jednocześnie nieruchomości te nie są położone na obszarach przeznaczonych w planach zagospodarowania przestrzennego na cele inne niż rolne. Tym samym zastosowanie w niniejszej sprawie znajdą również przepisy odrębne, odnoszące się do znoszenia współwłasności gospodarstw rolnych.

Wartość powyższego gospodarstwa rolnego – na poziomie 365 195,00 zł – Sąd ustalił w oparciu o opinię biegłego sądowego z zakresu geodezji, rolnictwa i szacowania nieruchomości M. B. z dnia 21 grudnia 2016 roku (k. 97-131). Zdaniem Sądu w złożonej do akt sprawy opinii biegła sądowa w sposób fachowy, profesjonalny, rzetelny i przekonujący zaprezentowała ustalenia niezbędne do orzekania o przedmiocie niniejszego postępowania. Prezentowane przez nią sposoby dojścia do ustaleń i wniosków zamieszczonych w opinii pisemnej z dnia 21 grudnia 2016 roku (k. 97-131), pisemnej opinii uzupełniającej z dnia 14 lutego 2017 roku (k. 164-165) oraz ustnej opinii uzupełniającej z dnia 11 maja 2017 roku (k. 195) nie budzą zastrzeżeń Sądu co do zgodności tych procesów z zasadnymi logiki (logicznego rozumowania), źródeł poznania i doświadczenia życiowego, jak również pod względem fachowości i rzetelności. Określając wartość rynkową biegła sądowa posłużyła się podejściem porównawczym metodą porównywania parami, analizy statystycznej rynku i korygowania ceny średniej. W ocenie Sądu dokonując szacowania wartości rynkowej nieruchomości, w szczególności ustalając cenę średnią nieruchomości podobnych co do rodzaju, stanu prawnego i przeznaczenia, biegła M. B. trafnie opierała się zbiorze cen transakcyjnych rzeczywiście osiągniętych, nie zaś wyłącznie na cenach ofertowych, niejednokrotnie znacznie zawyżonych w stosunku do realnej wartości przedmiotu. Wskazać jednocześnie należy, iż również zainteresowani – po wygłoszeniu przez biegłą sądową z zakresu geodezji, rolnictwa i szacowania nieruchomości M. B. ustnej opinii uzupełniającej z dnia 11 maja 2017 roku - nie sformułowali żadnych zarzutów, kwestionujących prawidłowość wycen zawartych w powyższych opiniach.

Kodeks cywilny (art. 211-212) oraz kodeks postępowania cywilnego (art. 621-625) przewidują trzy sposoby zniesienia współwłasności, a mianowicie podział rzeczy wspólnej, przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli oraz sprzedaż rzeczy wspólnej, przy czym powyższe uszeregowanie wskazuje również na preferencje ustawodawcy w zakresie hierarchii zastosowania poszczególnych sposobów. Bez wątpienia jako sposób rekomendowany uznać należy podział rzeczy wspólnej (art. 211 k.c.), w dalszej kolejności przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli (art. 212 § 2 in principio k.c.), zaś sprzedaż rzeczy wspólnej stanowi ostateczność (art. 212 § 2 in fine k.c.). Stosownie natomiast do art. 213 § 1 i 2 k.c. i art. 214 § 1 k.c. w przypadku, gdy zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego przez podział między współwłaścicieli byłoby sprzeczne z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, sąd przyzna to gospodarstwo temu współwłaścicielowi, na którego wyrażą zgodę wszyscy współwłaściciele. Ponadto w braku zgody wszystkich współwłaścicieli, sąd przyzna gospodarstwo rolne temu z nich, który je prowadzi lub stale w nim pracuje, chyba że interes społeczno-gospodarczy przemawia za wyborem innego współwłaściciela. Jednocześnie przyznanie gospodarstwa rolnego jednemu z współwłaścicieli następuje z uwzględnieniem przepisów ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego.

Stosownie do art. 2a ust. 1 i 2 w zw. z art. 6 ust. 1, 2 i 3 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego nabywcą nieruchomości rolnej, o ile ustawa nie stanowi inaczej, może być wyłącznie rolnik indywidualny, tj. osoba fizyczną będącą właścicielem, użytkownikiem wieczystym, samoistnym posiadaczem lub dzierżawcą nieruchomości rolnych, których łączna powierzchnia użytków rolnych nie przekracza 300 ha, posiadającą kwalifikacje rolnicze oraz co najmniej od 5 lat zamieszkałą w gminie, na obszarze której jest położona jedna z nieruchomości rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego i prowadzącą przez ten okres osobiście to gospodarstwo. Kwalifikacje rolnicze w rozumieniu ustawy posiada m.in. osoba, która posiada wykształcenie zasadnicze zawodowe inne niż rolnicze i co najmniej 5-letni staż pracy w rolnictwie. Do stażu pracy zalicza się m. in. okres, w którym osoba fizyczna podlegała ubezpieczeniu społecznemu rolników lub prowadziła działalność rolniczą w gospodarstwie rolnym o obszarze nie mniejszym niż 1 ha stanowiącym jej własność. Natomiast za osobę prowadzącą osobiście gospodarstwo rolne uważa się osobę fizyczną, która pracuje w tym gospodarstwie i podejmuje wszelkie decyzje dotyczące prowadzenia działalności rolniczej w tym gospodarstwie. Powierzchnia nabywanej nieruchomości rolnej wraz z powierzchnią nieruchomości rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rodzinnego nabywcy nie może przekraczać powierzchni 300 ha użytków rolnych. Jednocześnie stosownie do art. 2b ust. 1 i 2 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego będący osobą fizyczną nabywca nieruchomości rolnej jest obowiązany osobiście prowadzić gospodarstwo rolne, w skład którego weszła nabyta nieruchomość rolna, przez okres co najmniej 10 lat od dnia nabycia przez niego tej nieruchomości. W szczególności nabyta nieruchomość w powyższym okresie nie może być zbyta ani oddana w posiadanie innym podmiotom.

Wobec pierwotnych propozycji zainteresowanych, co do sposobu wyjścia ze współwłasności, celem poczynienia ustaleń w przedmiocie możliwości i dopuszczalności dokonania podziału fizycznego gospodarstwa rolnego – przy uwzględnieniu zasad prawidłowej gospodarki – Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu rolnictwa M. B.. Ze sporządzonej w formie pisemnej (k. 55-62) opinii jednoznacznie wynikała negatywna ocena możliwości i dopuszczalność podziału gospodarstwa rolnego – z uwagi na sprzeczność z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej. Biegła sądowa wskazała, iż podstawowym miernikiem pozwalającym ocenić racjonalność podziału gospodarstwa rolnego w świetle art. 212 i 213 k.c. jest wskaźnik żywotności ekonomicznej gospodarstwa rolnego, tj. poziom dochodu uzyskiwanego na jedną osobę pracującą w gospodarstwie rolnym. Gospodarstwo spełnia kryterium żywotności jeżeli dochód rolniczy czysty przypadający na osobę stale pracującą jest co najmniej równy minimalnemu wynagrodzeniu za pracę. W przypadku gospodarstwa objętego niniejszym postępowaniem dochód rolniczy brutto przy obecnym sposobie użytkowania i uwarunkowaniach rynkowych oraz stałej pracy jednej osoby wynosi 25 074,90 zł rocznie, tj. 2 089,58 zł miesięcznie. Ewentualny podział gospodarstwa rolnego nie zapewniałby spełnienia kryterium żywotności gospodarstwa, ograniczyłby możliwości poprawy jego żywotności, a jednocześnie wpłynąłby niekorzystnie na strukturę agrarną. W ocenie Sądu powyższa opinia - jako wyczerpująca, logiczna i odpowiadająca precyzyjnie na postawione pytania – w całości zasługiwała na uwzględnienie. Biegła sądowa, po przeprowadzeniu oględzin gospodarstwa rolnego, szczegółowo opisała jego stan, przeanalizowała ekonomikę, jak też możliwości rozwoju gospodarstwa i na tej podstawie wyraziła pogląd o niezasadności poddziału gospodarstwa rolnego. Zauważyć jednocześnie należy, iż żaden z zainteresowanych rozstrzygnięciem niniejszej sprawy nie przedstawił zastrzeżeń do powyższej opinii, co dodatkowo przemawiało za uznaniem jej za miarodajny materiał dowodowy. Tym samym gospodarstwo rolne będące przedmiotem niniejszego postępowania, wobec sprzeczności jego podziału z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, przyznać należało stosownie do art. 213 § 1 i 2 k.c. – z uwzględnieniem przepisów ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego – na rzecz jednego ze współwłaścicieli.

W swoich ostatecznych stanowiskach zainteresowani w niniejszej sprawie doszli do porozumienia, iż zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego składającego się z nieruchomości rolnych położonych w obrębie K., oznaczonych w rejestrze gruntów numerami geodezyjnymi: (...), (...) i (...) oraz położonej w obrębie N. nieruchomości rolnej oznaczonej numerem geodezyjnym (...), o łącznej powierzchni 17,4 ha nastąpić powinno poprzez przyznanie go na wyłączną własność E. K.. Również w ocenie Sądu taki sposób wyjścia ze współwłasności jest najbardziej racjonalnym rozstrzygnięciem, gwarantującym prawidłowość prowadzenia powyższego gospodarstwa, a tym samym zgodnym z interesem społeczno-gospodarczym. Bezspornym w niniejszej sprawie było bowiem, iż przedmiotowe gospodarstwo rolne w chwili obecnej prowadzi wyłącznie uczestniczka postępowania wraz z rodziną, tj. z synem i synową, a jednocześnie stanowi ono dla niej oraz jej najbliższych centrum życiowe i utrzymania. E. K. jest jednocześnie właścicielką położonej we wsi K. nieruchomości rolnej oznaczonej jako działka o numerze (...) o powierzchni 11,73 ha, inwentarza żywego hodowanego w przedmiotowym gospodarstwie oraz maszyn i urządzeń niezbędnych do prowadzenia działalności rolniczej – stanowiących wraz z przedmiotem niniejszego postępowania zorganizowaną całość gospodarczą. Natomiast B. P. (1) mieszka w B., oprócz przedmiotu niniejszego postępowania nie posiada nieruchomości rolnych, utrzymuje się z świadczenia rentowego. Powyższe okoliczności, w tym obecny stan gospodarstwa, przekonują, iż jedynie przyznanie przedmiotowego gospodarstwa uczestniczce postępowania gwarantuje jego dalsze działanie i prowadzenie w zgodzie z zasadami racjonalnej gospodarki.

Sąd zważył jednocześnie, iż E. K. spełnia wymogi niezbędne dla nabycia przedmiotowego gospodarstwa rolnego – określone w art. 2a ust. 1 i 2 w zw. z art. 6 ust. 1, 2 i 3 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego. Uczestniczka postępowania - zgodnie z oświadczeniem prowadzącego gospodarstwo rolne z dnia 6 kwietnia 2017 roku, poświadczonym za zgodność ze stanem faktycznym przez Burmistrza Gminy D., spełniającym zarazem kryteria określone w art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego), jest rolnikiem indywidualnym i osobiście prowadzi gospodarstwo rolne położone w miejscowości K. o ogólnej powierzchni 29,13 ha, w tym użytków rolnych 25,67 ha. Stosownie do wymaganego przez art. 7 ust. 4 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego zaświadczenia o zameldowaniu na pobyt stały - na terenie gminy D. (we wsi K.) jest zameldowana od dnia 16 lipca 1982 roku. Mimo braku wykształcenia rolniczego - z uwagi na posiadany staż pracy w gospodarstwie rolnym - posiada stosownie do art. 6 ust. 3 pkt 2 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego wymagane kwalifikacje rolnicze. W sposób oczywisty warunków nabycia przedmiotowego gospodarstwa rolnego nie spełniała natomiast zamieszkująca na terenie B. B. P. (1).

Wobec powyższego, Sąd w pkt I sentencji postanowienia dokonał zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego, składającego się z nieruchomości położonej w obrębie (...) K., jednostka ewidencyjna D. – obszar wiejski, powiat (...), województwo (...), oznaczonej numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 0,97 ha, nieruchomości położonej w obrębie (...) N., jednostka ewidencyjna D. – obszar wiejski, powiat (...), województwo (...), oznaczonej numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 1,00 ha oraz nieruchomości położonej w obrębie (...) K., jednostka ewidencyjna D. – obszar wiejski, powiat (...), województwo (...), oznaczonej numerami geodezyjnymi (...) o powierzchni 7,29 ha (zabudowanej domem mieszkalnym) oraz (...)o powierzchni 8,14 ha, dla których Sąd Rejonowy w Sokółce prowadzi księgę wieczystą o numerze (...), w ten sposób, że przyznał je na wyłączną własność E. K. c. Z. i A..

Wybrany przez Sąd sposób zniesienia współwłasności łączył się z potrzebą dokonania pomiędzy zainteresowanymi dodatkowych rozliczeń. Stosownie bowiem do regulacji z art. 212 § 2 k. c. w przypadku, gdy sądowe zniesienie współwłasności następuje przez przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli, to wartość poszczególnych udziałów może być wyrównana przez stosowne spłaty pieniężne. Zgodnie natomiast z art. 216 § 1 i 2 k.c. wysokość przysługujących spłat z gospodarstwa rolnego ustala się stosownie do zgodnego porozumienia współwłaścicieli, a w przypadku braku takiego porozumienia możliwe jest nawet obniżenie przysługujących spłat. Przy określaniu stopnia ich obniżenia bierze się pod uwagę typ, wielkość i stan gospodarstwa rolnego będącego przedmiotem zniesienia współwłasności, jak też sytuację osobistą i majątkową współwłaściciela zobowiązanego do spłat i współwłaściciela uprawnionego do ich otrzymania.

W sprawie niniejszej zainteresowani nie złożyli zgodnych wniosków co do wysokości spłaty, dlatego też należna B. P. (2) spłata została ustalona w oparciu o przysługujący jej udział w przedmiotowej nieruchomości rolnej, tj. w wysokości 1/2 wartości gospodarstwa rolnego, tj. w kwocie 182 597,50 zł. Sąd nie znalazł przy tym żadnych podstaw do obniżenia wysokości należnego z tego tytułu świadczenia. Gospodarstwo rolne będące przedmiotem niniejszego postępowania, składające się z nieruchomości rolnych położonych w obrębie K. oznaczonych w rejestrze gruntów numerami geodezyjnymi: (...), (...) i (...) oraz położonej w obrębie N. nieruchomości rolnej oznaczonej numerem geodezyjnym (...), ma łączną powierzchnie 17,4 ha spełnienia kryterium żywotności gospodarstwa, a jednocześnie stanowi składnik większego gospodarstwa rolnego – o łącznej powierzchni 29,13 ha. Jest przy tym gospodarstwem rozwojowym - prawidłowe wykorzystanie zasobów przez uczestniczkę postępowania, w szczególności zintensyfikowanie produkcji rolnej, prowadzić będzie do zwiększenia jego dochodowości. Spłata pełnej wartości udziału, przy uwzględnieniu typu, wielkości i stanu gospodarstwa, nie zagraża zatem prawidłowemu jego prowadzeniu. Również sytuacja osobista i majątkowa E. K. nie uzasadniała obniżenia wysokości spłaty. Uczestniczka postępowania, jest osobą zdrową, nie posiada nikogo na utrzymaniu, wraz z wspólnie z nią zamieszkującym synem i synową utrzymuje się z dochodów uzyskiwanych z prowadzonego gospodarstwa rolnego. Co prawda postanowieniem Sądu Rejonowego w Sokółce z dnia 3 czerwca 2015 r. o sygn. akt I Ns (...) - w wyniku podziału majątku wspólnego – uczestniczka postępowania została zobowiązana do uiszczenia dopłaty na rzecz T. K. w łącznej wysokości 154 579,14 zł, jednak porównanie wysokości dopłaty do łącznej wartości składników majątkowych na jej rzecz przyznanych (tj. 316 488,26 zł) jednoznacznie wskazuje na jej ogólnie dobrą sytuację majątkową.

Stosownie do art. 212 § 3 k.c. w przypadku ustalenia spłat Sąd oznaczy termin i sposób ich uiszczenia, wysokość odsetek, a w razie potrzeby także sposób ich zabezpieczenia. W razie rozłożenia spłat na raty terminy ich uiszczenia nie mogą łącznie przekraczać lat dziesięciu.

Rozkładając płatność spłaty w wysokości 182 597,50 zł na dziewięć rat, pierwszej – w wysokości 22.597,50 zł - płatnej w terminie dwóch lat od dnia uprawomocnienia się niniejszego postanowienia, a kolejne, w wysokości po 20 000 zł – płatne corocznie począwszy od następnego roku po upływie terminu do zapłaty raty pierwszej, Sąd wziął pod uwagę realne możliwości finansowe uczestniczki postępowania, stan i rodzaj posiadanego przez nią majątku, w tym również jakość prowadzonego przez nią gospodarstwa rolnego. Zapłata należności z tytułu spłaty łączy się z koniecznością zebrania znacznych środków finansowych Jednocześnie zauważyć należy, iż E. K. – zgodnie z postanowieniem Rejonowego w S. z dnia 3 czerwca 2015 r., prawomocnym z dniem 1 października 2015 r., wydanym w sprawie o sygn. akt I Ns (...) - w wyniku podziału majątku wspólnego – uczestniczka postępowania została zobowiązana do uiszczenia dopłaty na rzecz T. K. w łącznej wysokości 154 579,14 zł – w pięciu ratach, z których pierwsza, w wysokości 34 579,14 zł, płatna była w terminie trzech miesięcy od daty uprawomocnienia się postanowienia, zaś pozostałe - w wysokości po 30 000 zł każda – corocznie. Na dzień orzekania w niniejszej sprawie E. K. do zapłaty pozostać winna była kwota 90 000 zł, zaś termin płatności ostatniej raty przypadać winien na dzień 10 stycznia 2020 roku. Niewątpliwe zatem wysokość obciążających uczestniczkę postępowania zobowiązań finansowych, uwzględniając wielkość i stan prowadzonego przez nią gospodarstwa, jak i liczbę osób w nim pracujących, nawet przy poczynieniu znacznych oszczędności, nie pozwala jej szybkie na zgromadzenie środków finansowych pozwalających na dokonanie jednorazowej spłaty i wymaga rozłożenia płatności zobowiązania na maksymalny – 10 letni okres. Uwzględniając zatem termin płatności ostatniej raty dopłaty Sąd, jak też interes B. P. (1), która winna jak najszybciej uzyskać należną jej spłatę, Sąd termin płatności pierwszej z rat – w wysokości 22 597,50 zł – ustalił na termin dwóch lat od dnia uprawomocnienia się niniejszego postanowienia, natomiast pozostałą kwotę, tj. 160.000 zł rozłożył na osiem równych rocznych rat w wysokości po 20.000,00 zł każda, płatnych w terminie trzech lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia (rata druga), zaś następne płatne odpowiednio corocznie od następnego roku po upływie terminu do zapłaty trzeciej raty. W ocenie Sądu ustalone raty stanowią górną granicę świadczeń realnych do spełnienia przez zobowiązaną. W przekonaniu Sądu tak skonstruowany sposób spłat daje szansę jego realizacji i uwzględnia interesy wszystkich zainteresowanych w sprawie. Jednocześnie opóźnienie w płatności którejkolwiek z rat łączyć się będzie z koniecznością zapłaty odsetek ustawowych w wymiarze 7 % w stosunku rocznym.

Orzekając w przedmiocie żądania wynagrodzenia za korzystanie z części nieruchomości Sąd zważył, iż stosowanie do art. 618 § 1 zdanie pierwsze k.p.c., w postępowaniu o zniesienie współwłasności sąd rozstrzyga także spory o prawo żądania zniesienia współwłasności i o prawo własności, jak również wzajemne roszczenia współwłaścicieli z tytułu posiadania rzeczy. Podkreślić przy tym należy, iż pomimo orzekania o powyższych roszczeniach współwłaścicieli w postępowaniu nieprocesowym, zastosowanie do nich znajdują reguły właściwe dla procesu.

Zgodnie z art. 206 k.c. każdy we współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzecz wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli. Oznacza powyższe, że współwłaścicielowi nie przysługuje prawo do określonej części rzeczy wspólnej lecz prawo do posiadania całej rzeczy. Żaden ze współwłaścicieli nie może wbrew woli innego współwłaściciela go tego prawa pozbawić. Współwłaściciel, który pozbawia innego współwłaściciela współposiadania i korzystania z rzeczy w sposób określony w art. 206 k.c. narusza jego uprawnienie wynikające ze współwłasności , sam zaś w zakresie w jakim posiada rzecz i korzysta z niej w sposób wyłączający współposiadanie i korzystanie innych współwłaścicieli rzeczy, działa bezprawnie. W takim przypadku, jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z 19 marca 2013 r., sygn. III CZP 88/127, współwłaściciel może domagać się od pozostałych współwłaścicieli, korzystających z rzeczy wspólnej z naruszeniem art. 206 k.c., w sposób wyłączający jego współposiadanie, wynagrodzenia za korzystanie z tej rzeczy na podstawie art. 224 § 2 lub art. 225 k.c. Stosownie do powyższych przepisów samoistny posiadacz w dobrej wierze od chwili, w której dowiedział się o wytoczeniu wobec niego powództwa o wydanie rzeczy oraz samoistny posiadacz w złej wierze zobowiązani są do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy.

W przedmiotowej sprawie poza sporem pozostawało, iż E. K. gospodarstwem rolnym składającym się z nieruchomości położonych we wsi K. w gminie D. oznaczonych numerem geodezyjnymi (...) o powierzchni 7,29 ha, numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 8,14 ha, numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 0,97 ha oraz położonej we wsi N. w gminie D. B. nieruchomości gruntowej oznaczonej numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 1,00 ha, dla których Sąd Rejonowy w Sokółce prowadzi księgę wieczystą o numerze (...), wbrew woli wnioskodawczyni władała samodzielnie, pozbawiając zarazem tą ostatnią możliwości współposiadania oraz korzystania z rzeczy wspólnej. Mimo uzyskanego przez B. P. (1) prawa współwłasności nieruchomości (na podstawie umowy darowizny z dnia 19 marca 2012 roku) E. K. nigdy nie pozwoliła tej ostatniej na korzystanie bądź dysponowanie przedmiotowymi nieruchomościami, w tym w szczególności na podjęcie działań pozwalających jej na uzyskiwanie przychodu z rzeczy, jak podnajęcie czy dzierżawa gruntów.

Celem ustalenia należnego wynagrodzenia za wyłączne korzystanie z nieruchomości objętych wnioskiem Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości M. B.. Biegła sądowa w opinii z dnia 21 grudnia 2016 roku (k. 97-131) wskazała, iż wobec specyfiki najmu nieruchomości zabudowanych na rynku wiejskim stopę czynszu najmu, przy uwzględnieniu stopy kapitalizacji, ustalić należało jako 4 % wartości nieruchomości zabudowanej, tj. 2 790 zł rocznie (69 750 zł x 4%), tj. 8 370 zł w ciągu trzech lat. Natomiast w celu ustalenia pożytków, jakie uzyskiwane byłby z czynszu dzierżawnego, biegła sądowa oparła się na stawkach czynszu realnie występujących w województwie podlaskim, wskazanych przez Główny Urząd Statystyczny. Na podstawie powyższych danych biegła sądowa ustaliła, iż czynsz należny z tytułu dzierżawy nieruchomości rolnych niezabudowanych objętych niniejszym postępowaniem - za okres trzech ostatnich lat – wyniósłby łącznie 12 470,83 zł. W ocenie Sądu przy rozstrzyganiu o zasadności żądania wynagrodzenia za korzystanie przeprowadzony przez Sąd dowód z opinii biegłej sądowej z szacowania nieruchomości zasługiwał na uwzględnienie w całości. Przedstawiona przez nią opinia jest rzetelna, pełna i jasna, zaś zawarte w niej wnioski i ustalenia są logiczne, spójne i konsekwentne, a przede wszystkim miarodajne i wystarczające dla dokonania ustaleń koniecznych do rozstrzygnięcia sporu w przedmiocie wysokości należnego wynagrodzenia z tytułu za wyłącznego korzystania z nieruchomości. M. B. posiada przy tym odpowiednie kwalifikacje oraz wieloletnie doświadczenie w zakresie objętym przedmiotem opinii. Po raz kolejny należy też podnieść, iż również zainteresowani w niniejszej sprawie opinii biegłej sądowej w tym zakresie nie kwestionowali.

Wobec powyższego Sąd w pkt III sentencji postanowienia zasądził na rzecz B. P. (1) od E. K. kwotę 16 655,83 zł, w pozostałym zaś zakresie powództwo oddalił. Rozstrzygnięcie co do odsetek wynika z art. 481 § 1 i 2 k.c., zgodnie z którym jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby me poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności me ponosi; przy czym jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe.

O kosztach postępowania – w punktach od V do VII sentencji postanowienia – Sąd orzekł na podstawie art. 520 § 2 k.p.c., dokonując ich stosunkowego rozdzielenia, zgodnie z wysokością posiadanych przez uczestników postępowania udziałów w objętej wnioskiem nieruchomości. W ocenie Sądu w niniejszej sprawie zarówno wnioskodawczyni, jak i uczestniczka postępowania byli w równym stopniu zainteresowani wynikiem postępowania, zaś ich interesy były wspólne - każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności i w tej sytuacji wszyscy współwłaściciele są tak samo zainteresowani w zniesieniu współwłasności. Dodatkowo wskazać należy, że wnioski żadnej ze stron nie zostały oddalone lub odrzucone, żadna ze stron nie postępowała przy tym niesumiennie lub oczywiście niewłaściwe.

Skarb Państwa - Sąd Rejonowy w Sokółce tymczasowo poniósł w niniejszej sprawie wydatki z tytułu wynagrodzenia należnego biegłej sądowej z zakresu szacowania nieruchomości i rolnictwa M. B. oraz zwrotu poniesionych przez nią wydatków, pozostających w związku ze sporządzeniem przez nią opinii pisemnych z dnia 12 października 2016 roku i z dnia 21 grudni 2016 roku w łącznej wysokości 4 292,60 zł. Wnioskodawczyni B. P. (1) została zwolniona z obowiązku ponoszenia kosztów sądowych w niniejszej sprawie. Wobec jednak przyznania na jej rzecz spłaty w łącznej wysokości 16 655,83 zł podstawy do zwolnienia z obowiązku ponoszenia kosztów sadowych odpadły. Wobec powyższego Sąd w VI i VII sentencji postanowienia, na podstawie art. 520 § 2 k.p.c. w zw. z art. 113 ust. 1 i w zw. z art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, nakazał ściągnąć tytułem brakującej opłaty na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Sokółce od B. P. (1) – z zasądzonego na jej rzecz roszczenia oraz od E. K. kwoty po 500,00 zł (słownie: pięćset złotych) od każdej z nich oraz tytułem brakujących wydatków, wyłożonych tymczasowo przez Skarb Państwa, od B. P. (1) – z zasądzonego na jej rzecz roszczenia oraz od E. K. kwoty po 2146,30 zł od każdej z nich.

Wysokość należnej opłaty sądowej Sad ustalił w oparciu o art. 41 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

O kosztach postępowania poniesionych przez zainteresowanych Sąd orzekł w pkt VII sentencji postanowienia orzekł na podstawie art. 520 § 1 k.p.c..