Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Sokółce

POSTANOWIENIE

Dnia 24 stycznia 2024 r.

Sąd Rejonowy w Sokółce I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Sławomir Kuczyński

Protokolant: st. sekr. sąd. Joanna Laszuk

Po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 stycznia 2024 r. w Sokółce

sprawy z wniosku K. S. (1)

z udziałem P. S. (1), Ł. S., M. K. i A. K.

o stwierdzenie nabycia spadku

I.  stwierdza, że spadek po G. S., córce J. i Z. (PESEL: (...)), zmarłej dnia 2 stycznia 1994 r. w K., z ostatnim miejscem zwykłego pobytu w K., gmina N.,

na podstawie ustawy nabyli:

mąż H. S., syn F. i M., urodzony dnia (...) w N.,

syn M. S. (1), syn H. i G., urodzony dnia (...) w E., i

syn K. S. (2), syn H. i G., urodzony dnia (...) w L. – po 1/3 (jednej trzeciej) części każdy z nich, bez ograniczenia odpowiedzialności za długi,

z tym, że wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne dziedziczą z mocy ustawy:

mąż H. S., syn F. i M., i

syn K. S. (2), syn H. i G. – po 1/2 (jednej drugiej) części każdy z nich;

I.  stwierdza, że spadek po H. S., synu F. i M. (PESEL: (...)), zmarłym dnia 8 stycznia 1999 r. w K., z ostatnim miejscem zwykłego pobytu w K., gmina N.,

na podstawie ustawy nabyli:

syn M. S. (1), syn H. i G., urodzony dnia (...) w E., i

syn K. S. (2), syn H. i G., urodzony dnia (...) w L. – po 1/2 (jednej drugiej) części każdy z nich, bez ograniczenia odpowiedzialności za długi,

z tym, że wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne dziedziczy z mocy ustawy:

syn K. S. (2), syn H. i G. – w całości;

II.  orzeka, że wnioskodawca i uczestnicy postępowania ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie.

UZASADNIENIE

Wnioskodawca K. S. (1) we wniosku opatrzonym datą 28 stycznia 2022 r. wniósł – między innymi – o stwierdzenie, że spadek po G. S., córce J. i Z., zmarłej dnia 2 stycznia 1994 r. w K., gmina N., ostatnio stałe zamieszkałej, na podstawie ustawy nabyli: mąż H. S., syn F. i M. oraz synowie: M. S. (1), syn H. i G., i K. S. (2), syn H. i G.. W tym samym piśmie procesowym K. S. (1) wniósł o stwierdzenie, że spadek po H. S., synu F. i M., zmarłym dnia 8 stycznia 1999 r. w K., gmina N., ostatnio stałe zamieszkałym , na podstawie ustawy nabyli synowie: M. S. (1), syn H. i G. i K. S. (2), syn H. i G., a nadto o stwierdzenie, że w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne o powierzchni 35,1623 ha, położone w K., gmina N., składające się z działek: o numerze (...) i powierzchni 10,67 ha, o numerze (...) i powierzchni 2,68 ha, o numerze (...) i powierzchni 2,70 ha, o numerze (...) i powierzchni 3,99 ha, o numerze (...) i powierzchni 0,37 ha, o numerze (...) i powierzchni 2,50 ha, o numerze (...) i powierzchni 1,59 ha, o numerze (...) i powierzchni 0,60 ha, o numerze (...) i powierzchni 3,60 ha, o numerze (...) i powierzchni 0,64 ha, o numerze (...) i powierzchni 1,8523 ha, o numerze (...) i powierzchni 1,32 ha, o numerze (...) i powierzchni 2,05 ha oraz o numerze (...) i powierzchni 0,60 ha.

Ustanowiony przez uczestnika postępowania P. S. (1) pełnomocnik w piśmie procesowym z dnia 14 marca 2023 r. wnosił natomiast o stwierdzenie, że spadek po G. S., córce J. i Z., zmarłej dnia 2 stycznia 1994 r. w K., gmina N., ostatnio stałe zamieszkałej, na podstawie ustawy nabyli: mąż H. S., syn F. i M., oraz synowie: M. S. (1), syn H. i G., i K. S. (2), syn H. i G. – każdy z nich po 1/3 całości spadku, a nadto o stwierdzenie, że gospodarstwo rolne wchodzące w skład spadku po G. S.: mąż H. S., syn F. i M., i syn K. S. (2), syn H. i G. – każdy z nich w udziale po 1/2 części. W tym samym piśmie pełnomocnik uczestnika postępowania P. S. (1) wniósł o stwierdzenie, że spadek po H. S., synu F. i M., zmarłym dnia 8 stycznia 1999 r. w K., gmina N., ostatnio stałe zamieszkałym, na podstawie ustawy nabyli synowie: M. S. (1), syn H. i G., i K. S. (2) syn, H. i G. – każdy z nich w 1/2 części, a nadto że gospodarstwo rolne wchodzące w skład spadku po H. S. nabył syn K. S. (2) – w całości..

W uzasadnieniu tego pisma pełnomocnik P. S. (1) wywodził, iż podstawą nabycia gospodarstwa rolnego przez H. S. i K. S. (2) gospodarstwa rolnego wchodzącego w skład spadku pozostałego po G. S. był fakt pracy w gospodarstwie spadkowym w dacie otwarcia spadku, czyli w dniu 2 stycznia 1994 r. Ustanowiony przez uczestnika postępowania P. S. (1) pełnomocnik wywiódł nadto w tym piśmie, że K. S. (2) pracował w spadkowym gospodarstwie rolnym również w dacie śmierci ojca H. S.. Wskazanej przesłanki nie spełniał przy tym, zdaniem pełnomocnika P. S. (1), syn spadkodawcy M. S. (1), który we wskazanym czasie mieszkał w E. i pracował w sektorze budowlanym.

Uczestnik postępowania P. S. (1) jest zainteresowanym wynikiem postępowania w rozumieniu art. 510 § 1 k.p.c., gdyż Sąd Rejonowy w Sokółce prawomocnym postanowieniem wydanym w dniu 27 września 2022 r. – w sprawie z wniosku P. S. (1) i z udziałem P. S. (2) o stwierdzenie nabycia spadku (sygnatura akt I Ns (...)) – stwierdził, że spadek po K. S. (2), synu H. i G., zmarłym dnia 2 grudnia 2021 r. w A., ostatnio stale zamieszkałym w K., na podstawie testamentu notarialnego z dnia 2 września 2021 r. nabył P. S. (1), syn R. i L. – w całości .

Stanowisko K. S. (1) co do przedmiotu postępowania przedstawione we wniosku zostało podtrzymane przez tegoż w piśmie procesowym z dnia 5 kwietnia 2022 r.

Uczestnik postępowania Ł. S. oświadczył z kolei – na rozprawie wyznaczonej na dzień 6 kwietnia 2022 r. – iż przychyla się do wniosku.

Uczestnik postępowania D. S. zmarł przed wydaniem przez Sąd rozstrzygnięcia co do istoty sprawy (zob. odpis skrócony aktu zgonu – k. 170). W jego miejsce do postępowania wstąpiły jego następczynie prawne (córki) M. K. i A. K., które jednak nie brały w sprawie aktywnego udziału.

Syn następcy prawnego obu spadkodawców, tj. syn M. S. (1) M. S. (2), zmarł w roku 2007 – jako kawaler, nie pozostawiając po sobie zstępnych.

Sąd ustalił i zważył, co następuje:

Zgodnie z treścią art. 1025 § 1 zdanie pierwsze k.c. sąd na wniosek osoby mającej interes prawny stwierdza nabycie spadku przez spadkobiercę.

Stwierdzenie nabycia spadku przez sąd następuje na wniosek uprawnionego podmiotu, a więc każdego mającego interes prawny w prawidłowym wykazaniu następstwa po spadkodawcy.

W niniejszej sprawie wniosek o stwierdzenie nabycia spadków pozostałych po G. S., córce J. i Z., i H. S., synu F. i M., został złożony zstępnego obu spadkodawców – wnuka K. S. (1), którego ojciec M. S. (1) należy do kręgu spadkobierców ustawowych obu spadkodawców. Z uwagi na treść regulacji z art.931 § 1 i 2 k.c. całkowicie uprawniona jest konkluzja, iż wnioskodawca jest osobą legitymowaną do złożenia takiego wniosku.

Podstawą powołania do spadku mogą być dwa tytuły, a mianowicie: ustawa i testament, o czym wprost stanowi w § 1 art. 926 k.c. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje dopiero wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce albo nie może być spadkobiercą. Nie ulega zatem wątpliwości, iż powołanie z testamentu ma zawsze pierwszeństwo przed powołaniem z ustawy. Dopiero w sytuacji braku testamentu lub całkowitej albo częściowej jego nieważności następuje dziedziczenie ustawowe. Artykuł 926 k.c. wyraża w § 2 generalną zasadę, iż powołanie do dziedziczenia z testamentu ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym. Zasada ta zabezpiecza pełną realizację swobody w dysponowaniu majątkiem na wypadek śmierci.

Zgodnie z art. 670 §1 k.p.c. Sąd spadku bada z urzędu, kto jest spadkobiercą oraz czy spadkodawca pozostawił testament. Badanie następuje w drodze odebrania zapewnienia przyjętego od zgłaszającego się spadkobiercy (art. 670 § 1 k.p.c.). Jeżeli testament został sporządzony i złożony, sąd dokona jego otwarcia i ogłoszenia.

G. S., córka J. i Z., zmarła dnia 2 stycznia 1994 r. w K., gmina N.. Jej ostatnim miejscem zwykłego pobytu (miejscem zamieszkania) były K. (dowody: odpis skrócony aktu zgonu – k. 5; zapewnienie złożone przez wnioskodawcę – k. 61 verte-62).

Spadkodawczyni pozostawała w chwili śmierci w związku małżeńskim – z H. S., synem F. i M. (dowody: odpis skrócony aktu zgonu – k. 8; zapewnienie złożone przez wnioskodawcę – k. 61 verte-62).

Poza małżonkiem H. S. G. S. pozostawiła po sobie – z grona spadkobierców ustawowych powołanych w pierwszej kolejności do dziedziczenia – nadto zstępnych:

1)  syna M. S. (1) (dowód: odpis skrócony aktu zgonu – k. 7);

2)  syna K. S. (2) (dowód: odpis skrócony aktu zgonu – k. 6).

Z wyjaśnień informacyjnych złożonych przez wnioskodawcę na rozprawie wyznaczonej na dzień 7 grudnia 2022 r. wynika, że żaden ze spadkobierców ustawowych G. S. nie odrzucił spadku po niej pozostałego, nie zawarł w przeszłości ze spadkodawczynią umowy o zrzeczenie się dziedziczenia, nie został uznany przez sąd za niegodnego dziedziczenia, a mąż spadkodawczyni H. S. nie został wyłączony przez sąd od dziedziczenia spadku po niej pozostałego.

Z kolei zapewnienia złożonego przez K. S. (1) na tym samym terminie rozprawy wynika wprost, że nie ma on wiedzy co do tego, iż spadkodawczyni sporządziła testament. Żaden z uczestników postępowania nie podjął z kolei próby wykazania, by G. S. pozostawiła jakikolwiek testament (art. 671 k.p.c.).

Spadkodawczyni nie miała dzieci pozamałżeńskich lub przysposobionych (dowód: zapewnienie złożone przez wnioskodawcę – k. 61 verte-62).

Ponieważ G. S. nie powołała spadkobiercy, przeto do całości spadku po niej pozostałego następować powinno dziedziczenie ustawowe (art. 926 k.c.).

H. S., syn F. i M., zmarł dnia 8 stycznia 1999 r. w K., gmina N.. Jego ostatnim miejscem zwykłego pobytu (miejscem zamieszkania) były K. (dowody: odpis skrócony aktu zgonu – k. 8; zapewnienie złożone przez wnioskodawcę – k. 61 verte-62).

Spadkodawca w chwili śmierci był wdowcem (dowody: odpis skrócony aktu zgonu – k. 8; zapewnienie złożone przez wnioskodawcę – k. 61 verte-62).

Z grona spadkobierców ustawowych powołanych w pierwszej kolejności do dziedziczenia H. S. pozostawił po sobie zstępnych:

1)  syna M. S. (1) (dowód: odpis skrócony aktu zgonu – k. 7);

2)  syna K. S. (2) (dowód: odpis skrócony aktu zgonu – k. 6).

Z wyjaśnień informacyjnych złożonych przez wnioskodawcę na rozprawie wyznaczonej na dzień 7 grudnia 2022 r. wynika, że żaden ze spadkobierców ustawowych H. S. nie odrzucił spadku po niej pozostałego, nie zawarł w przeszłości ze spadkodawczynią umowy o zrzeczenie się dziedziczenia i nie został uznany przez sąd za niegodnego dziedziczenia.

Z kolei zapewnienia złożonego przez K. S. (1) na tym samym terminie rozprawy wynika wprost, że nie ma on wiedzy co do tego, iż spadkodawca sporządził testament. Żaden z uczestników postępowania nie podjął z kolei próby wykazania, by H. S. pozostawił jakikolwiek testament (art. 671 k.p.c.).

Spadkodawca nie miał dzieci pozamałżeńskich lub przysposobionych (dowód: zapewnienie złożone przez wnioskodawcę – k. 61 verte-62).

Ponieważ H. S. nie powołał spadkobiercy, przeto do całości spadku po nim pozostałego następować powinno dziedziczenie ustawowe (art. 926 k.c.).

Syn spadkodawców M. S. (1) zmarł dnia 2 stycznia 2008 r.; w chwili otwarcia spadku po nim był on rozwiedziony (dowód: odpis skrócony aktu zgonu – k. 7). M. S. (1) pozostawił po sobie – z grona spadkobierców ustawowych – zstępnych: syna K. S. (1), syna Ł. S. i syna D. S. (fakt niesporny).

Uczestnik postępowania D. S. zmarł przed wydaniem przez Sąd rozstrzygnięcia co do istoty sprawy (dowód: odpis skrócony aktu zgonu – k. 170). W jego miejsce do postępowania wstąpiły następczynie prawne – córka M. K. i córka A. K..

Syn spadkodawców K. S. (2) zmarł dnia 2 grudnia 2021 r. (dowód: odpis skrócony aktu zgonu – k. 6). Sąd Rejonowy w Sokółce prawomocnym postanowieniem wydanym w dniu 27 września 2022 r. – w sprawie z wniosku P. S. (1) i z udziałem P. S. (2) o stwierdzenie nabycia spadku (sygnatura akt I Ns (...)) – stwierdził, że spadek po K. S. (2), synu H. i G., zmarłym dnia 2 grudnia 2021 r. w A., ostatnio stale zamieszkałym w K., na podstawie testamentu notarialnego z dnia 2 września 2021 r. nabył P. S. (1), syn R. i L. – w całości.

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (tekst jednolity: Dz. U. z 2023 r., poz. 1610) w wyraźny sposób określa grupy spadkobierców ustawowych, które kolejno dochodzą do dziedziczenia po spadkodawcy. W pierwszej kolejności powołane są do dziedziczenia dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek.

Zgodnie bowiem z przepisem z art. 931 § 1 zdanie pierwsze k.c. w pierwszej kolejności powołane są z mocy ustawy do spadku dzieci spadkodawcy i jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku (przepis z art. 931 § 1 zdanie drugie k.c.).

Z przytoczonej wyżej regulacji wynika, iż do dziedziczenia dochodzą w pierwszej kolejności osoby, dla których spadkodawca był ojcem lub matką, a ich udziały w spadku są równe. Dowodem istnienia tego rodzaju więzi jest akt stanu cywilnego (akt urodzenia), w którym zmarły wymieniony jest jako ojciec lub matka danej osoby.

Owa regulacja oznacza również, że w braku małżonka dzieci spadkodawcy wyłączają od dziedziczenia wszystkich dalszych krewnych zmarłego.

Stosownie zaś do treści § 2 art. 931 k.c., jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych; przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych wstępnych.

Ten ostatni przepis otwiera dzieciom zmarłego spadkobiercy bezpośrednią, własną drogą do dziedziczenia po jego rodzicach (dziedziczenie przez wnuków). Wnuki spadkodawcy dziedziczą tylko taki udział, jaki przypadałby dziecku, gdyby dożyło otwarcia spadku. Oznacza to, że przewidziane następstwo, w którym dzieci zmarłego wcześniej dziecka spadkodawcy wchodzą w miejsce swojego rodzica, powoduje, że zstępni zmarłego dziedziczną w istocie bezpośrednio po spadkodawcy. Wnuki spadkodawcy w opisanej sytuacji dochodzą do spadku prawem własnym, bezpośrednio po spadkodawcy, a nie po swoim wstępnym, ponieważ ich dziedziczenie uzależnione jest od istnienia przesłanek dziedziczenia takiego zstępnego w stosunku do spadkodawcy, nie zaś względem swego bezpośrednio przodka. Tym samym złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku po ojcu nie ma żadnego wpływu na dziedziczenie po dziadku (babci). Regule dziedziczenia wyrażonej w art. 931 § 2 k.c. nie stoi na przeszkodzie art. 1020 k.c.(tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 15 czerwca 2016 r., II CSK 529/15, LEX nr 2057350 ).

Zgodnie z treścią art. 925 k.c. spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku, tj. z chwilą śmierci spadkodawcy (art. 924 k.c.). Tak więc to data śmierci spadkodawcy decyduje o kręgu osób uprawnionych do dziedziczenia po zmarłym. Wejście przez spadkobierców w ogół praw i obowiązków zmarłego następuje z mocy prawa. Sąd, badając z urzędu, kto jest spadkobiercą, ustala krąg osób, które uprawnione są do dziedziczenia, i które żyły w dacie śmierci spadkodawcy.

Kierując się przytoczonymi wyżej regulacjami Sąd w punkcie I postanowienia stwierdził, że spadek po G. S., córce J. i Z. (PESEL: (...)), zmarłej dnia 2 stycznia 1994 r. w K., z ostatnim miejscem zwykłego pobytu w K., gmina N., na podstawie ustawy nabyli: mąż H. S., syn F. i M., urodzony dnia (...) w N., syn M. S. (1), syn H. i G., urodzony dnia (...) w E., i syn K. S. (2), syn H. i G., urodzony dnia (...) w L. – po 1/3 części każdy z nich, bez ograniczenia odpowiedzialności za długi.

Z kolei w punkcie II postanowienia Sąd stwierdził, że spadek po H. S., synu F. i M. (PESEL: (...)), zmarłym dnia 8 stycznia 1999 r. w K., z ostatnim miejscem zwykłego pobytu w K., gmina N., na podstawie ustawy nabyli: syn M. S. (1), syn H. i G., urodzony dnia (...) w E., i syn K. S. (2), syn H. i G., urodzony dnia (...) w L. – po 1/2 części każdy z nich, bez ograniczenia odpowiedzialności za długi.

Wedle regulacji z art. 1015 § 1 k.c. w brzmieniu obowiązujących w datach otwarcia obu spadków oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku. Jednakże gdy spadkobiercą jest osoba nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna, brak oświadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza (przepis z art. 1015 § 2 k.c.).

Art. 1015 § 1 ² k.c., został dodany przez art. 1 pkt 6 ustawy z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r., poz. 1615), zmieniającej kodeks cywilny z dniem 15 listopada 2023 r.

Zgodnie z regulacją z art. 11 ust. 4 ustawy z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, jeżeli termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku albo o uchyleniu się od skutków prawnych tego oświadczenia nie upłynął przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, stosuje się przepisy art. 1015 § 1 ¹ i 1 ² oraz art. 1019 § 1 pkt 3 ustawy zmienianej w art. 1 (czyli przepisy Kodeksy cywilnego).

Ponieważ żaden zainteresowanych wynikiem niniejszego postępowania nie twierdził, że termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku pozostałego po G. S. i H. S. nie upłynął przed dniem 15 listopada 2023 r. i że spadkodawcy spełniali przesłanki oznaczone w przepisie z art. 1015 § 2 k.c. (w brzmieniu obowiązującym w datach otwarcia obu spadków), a na podstawie okoliczności faktycznych związanych ze sprawą niniejszą można – bazując przy tym na tzw. doświadczeniu życiowym – poczynić ustalenie przeciwne, przeto Sąd stwierdził, że spadkobiercy G. S. i H. S. dziedziczą spadki po nich pozostałe bez ograniczenia odpowiedzialności za długi.

W skład spadków pozostałych po G. S. i H. S. wchodzi gospodarstwo rolne (fakty niesporne). Ponadto już chociażby z powszechnie dostępnej pod adresem https://ekw.ms.gov. pl Treści księgi Wieczystej o numerze (...), prowadzonej przez IV Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Sokółce dla nieruchomości rolnych położonych w miejscowości K., gmina N., oznaczonych w ewidencji gruntów jako działki o numerach (...), o łącznej powierzchni 1,9200 ha (Dział I-0), wynika, iż właścicielami tychże nieruchomości są – na zasadzie wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej – H. S., syn F. i M., i G. S., córka J. i Z. (Dział II) .

Istnienie po stronie po stronie H. S. (w przypadku dziedziczenia gospodarstwa rolnego wchodzącego w skład spadku pozostałego po G. S.) i K. S. (2) (w przypadku dziedziczenia gospodarstwa rolnego wchodzącego w skład spadków pozostałych po G. S. i H. S.) nie było przedmiotem sporu (zob. nadto dowód: Świadectwo przyznania K. S. (2) tytułu rolnika wykwalifikowanego, wystawione w dniu 25 marca 1975 r. na podstawie uchwały Państwowej Komisji Egzaminacyjnej powołanej przez Wydział Rolnictwa, Leśnictwa i Skupu Urzędu Wojewódzkiego w B. – k. 59).

Wnioskodawca K. S. (1) i uczestnicy postępowania Ł. S. i D. S. z jednej strony i uczestnik postępowania P. S. (1) z drugiej prowadzili natomiast spór co istnienia takich przesłanek – w przypadku dziedziczenia gospodarstwa rolnego wchodzącego w skład obu spadków – po stronie zmarłego syna spadkodawców M. S. (1).

Wedle powszechnie aprobowanych poglądów doktryny i orzecznictwa sądów powszechnych do oceny skutków prawnych sukcesji pod tytułem ogólnym stosuje się prawo obowiązujące w chwili śmierci spadkodawcy [vide również: przepis z art. LI ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Przepisy wprowadzające kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 94 z późn. zm.)].

Zgodnie z przepisem z § 1 art. 1059 k.c. – w brzmieniu obowiązującym w dacie śmierci G. S. i H. S. – spadkodawcy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli w chwili otwarcia spadku:

1)  stale pracują bezpośrednio przy produkcji rolnej albo

2)  maja przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej, albo

3)  są małoletni bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo

4)  są trwale niezdolni do pracy.

Zgodnie natomiast z regulacją z art. 1060 k.c. „W granicach określonych w art. 931 § 2 wnuki spadkodawcy, które w chwili otwarcia spadku odpowiadają warunkom przewidzianym w art. 1059 pkt 1 i 2, dziedziczą gospodarstwo rolne także wtedy, gdy ich ojciec lub matka nie mogą gospodarstwa dziedziczyć dla braku warunków przewidzianych w art. 1059. Przepis ten stosuje się odpowiednią do dalszych zstępnych”.

Ustaleni przez Sąd w punktach I i II sentencji postanowienia spadkobiercy ustawowi G. S. i H. S. dziedziczyliby zatem pozostałe po nich gospodarstwo rolne, gdyby spełniali którąkolwiek z określonych przez powołane wyżej in extenso (w dosłownym brzmieniu) przepisy prawa cywilnego materialnego przesłanek do dziedziczenia tegoż gospodarstwa – w brzmieniu obowiązującym, co Sąd akcentuje po raz kolejny, w datach, odpowiednio, 2 stycznia 1994 r. i 8 stycznia 1999 r.

Istnienie po stronie męża G. S., czyli H. S., i jej syna K. S. (2) przesłanek do dziedziczenia gospodarstwa rolnego wchodzące w skład spadku po G. S. nie było, o czym wyżej, przedmiotem sporu – z wyjaśnień informacyjnych złożonych przez wnioskodawcę K. S. (1) na rozprawie wyznaczonej na dzień 7 grudnia 2022 r. i prezentowanych wówczas przez niego twierdzeń wynika, że zarówno małżonek spadkodawczyni, jak i jego syn K. S. (2) bezpośrednio przed otwarciem spadku stale pracowali w spadkowym gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej; fakty te potwierdził uczestnik postępowania P. S. (1), wskazując przy tym, iż K. S. (2) oprócz świadczenia stałej pracy w spadkowym w gospodarstwie rolnym miał przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej, czego dowodem jest znajdujące się w aktach sprawy świadectwo przyznania K. S. (2) tytułu rolnika wykwalifikowanego (k. 59). Pozostali zainteresowani nie wypowiedzi się co do twierdzeń prezentowanych w tym przedmiocie przez wnioskodawcę i uczestnika postępowania P. S. (1), przeto Sąd, mając na uwadze wyniki całej rozprawy, uznał te fakty za przyznane przez nich (art. 230 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).

Zgodnie bowiem z przepisem z § 1 art. 1059 k.c. – w brzmieniu obowiązującym w dacie śmierci spadkodawców – gospodarstwo rolne mógł dziedziczyć z ustawy tylko ten spadkobierca, który przywołane wyżej przez Sąd warunki, oznaczone przez ustawodawcę § 1 art. 1059 k.c. w punktach od 1 do 4, spełniał w chwili otwarcia spadku; ich uzyskanie po tej dacie w żadnej mierze nie wpływało na zdolność do dziedziczenia gospodarstwa rolnego.

Wnioskodawca K. S. (1) istnienie po stronie poprzednika prawnego przesłanki do dziedziczenia gospodarstwa rolnego pozostałego G. S. i H. S. opierał na twierdzeniu, iż M. S. (1) pomagał rodzicom w prowadzeniu należącego do nich gospodarstwa rolnego.

Dokonując wykładni pojęcia stałej pracy bezpośrednio przy produkcji rolnej (art. 1059 § 1 pkt. 1 k.c. w brzmieniu obowiązującym w datach otwarcia spadków po G. S. i H. S.) podkreślić należy, że przesłanka bezpośredniej i stałej pracy w gospodarstwie spadkowym przed otwarciem spadku jest spełniona tylko wówczas, gdy praca spadkobiercy w gospodarstwie spadkowym nie miała charakteru dorywczego (zob.: postanowienie Sadu Najwyższego z dnia 6 sierpnia 2014 r., I CSK 579/13, Lex 1532779; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 1997 r., I CKN 312/97, LEX nr 1227409).

Wymóg stałej pracy bezpośrednio przy produkcji rolnej wprowadzony został wyraźnie – jako warunek dziedziczenia gospodarstwa rolnego – ustawą z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 56, poz. 321), jednak już wcześniej, jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 12 grudnia 2013 r. (V CSK 41/13, LEX nr 1421821), w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmowano, że jakkolwiek charakter pracy w innym niż spadkowe gospodarstwie rolnym nie został w ustawie ani w rozporządzeniu wykonawczym bliżej określony, to jednak z samego wymagania wykonywania jej w gospodarstwie rodziców spadkobiercy albo w gospodarstwie małżonka lub jego rodziców wynika, że powinna to być praca na stałe, a gospodarstwo to powinno być traktowane jako warsztat pracy, chociaż nie należy do spadkobiercy i chociaż dodatkowo zatrudniony był on gdzie indziej (zob. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 1970 r., III CZP 123/68 (OSNCP 1971, Nr 4, poz. 60).

Z wyjaśnień informacyjnych złożonych przez wnioskodawcę K. S. (1) na rozprawie wyznaczonej na dzień 7 grudnia 2022 r. wynikało, iż M. S. (1) pracował na spadkowym gospodarstwie rolnym do pewnego momentu, czyli do opuszczenia domu rodzinnego i przeniesienia centrum życiowego i zawodowego do E., jednakże i później przyjeżdżał do rodziców i pomagał im w pracy w gospodarstwie, jednak była to pomoc – z uwagi odległe od miejscowości K. centrum życiowe – epizodyczna. Jednocześnie następcy prawni zmarłego syna spadkodawców M. S. (1) nie zaoferowali jakichkolwiek dowodów, na podstawie których Sąd mógłby poczynić ustalenie co istnienia po stronie M. S. (1) przesłanki posiadania przygotowania zawodowego do prowadzenia produkcji rolnej (rozumianej co najmniej jako posiadanie kwalifikacji praktycznych do prowadzenia gospodarstwa rolnego). Z kolei z prezentowanych przez uczestnika postępowania P. S. (1) twierdzeń wynikało, że M. S. (1) już po ukończeniu szkoły podstawowej przeprowadził się do E. i od tamtego czasu nie udzielał się pracach na gospodarstwie, co potwierdzili świadkowie F. G. (k. 171 verte) i S. Ł. (k. 171 verte – 172).

Zeznania złożone przez tych ostatnich Sąd uznał za wiarygodne i nadał im moc dowodową.

Z kolei zeznania złożone przez świadka S. U. pozwalają jedynie, w opinii Sądu, na ustalenie, że M. S. (1) istotnie pomagał w przeszłości w pracach w prowadzonym przez spadkodawców gospodarstwie rolnym, jednakże jego aktywność w tym zakresie miała charakter epizodyczny i żądną miarą nie może być utożsamiana z pracą na stałe, a spadkowe gospodarstwo rolne nie mogło być traktowane jako jego warsztat pracy.

Z uwagi na wymagania regulacji z art. 1059 k.c. – konieczność badania istnienia oznaczonych tam przesłanek w chwili otwarcia spadku – pożądanego wnioskodawcę skutku nie mógł odnieść złożony przez niego dokument, stanowiący kartę 72 akt sprawy (Dane osobowe z rejestru mieszkańców). Z tego ostatniego dokumentu można w dodatku wyprowadzić wniosek, że co najmniej od dnia 27 grudnia 1978 r. centrum życiowe M. S. (1) stanowiło miasto E..

W ustalonych przez Sąd okolicznościach brak było zatem podstaw do ustalenia, że kwalifikacje do dziedziczenia pozostałego po G. S. i H. S. gospodarstwa rolnego posiadał również i syn spadkodawców M. S. (1).

Tym samym przy poczynionych przez Sąd ustaleniach co do faktów i przedstawionych wyżej ocenach co do prawa stwierdzić należało, że wchodzące w skład spadku po G. S., córce J. i Z. gospodarstwo rolne dziedziczą z mocy ustawy mąż H. S., syn F. i M. i syn K. S. (2), syn H. i G. – po 1/2 części każdy z nich, zaś wchodzące w skład spadku po H. S., synu F. i M., gospodarstwo rolne dziedziczy z mocy ustawy syn K. S. (2), syn H. i G. – w całości.

Należy też nadmienić, że wnuki spadkodawców – zstępni M. S. (1), tj. Ł. S., M. S. (2), D. S. i K. S. (1) – nie mogli spełniać w dacie otwarcia spadków po G. S. i H. S. przesłanek uprawniających ich do dziedziczenia spadkowego gospodarstwa rolnego, określonych przez ustawodawcę w punktach 1 i 2 § 1 art. 1059 k.c. – wszyscy oni byli w datach otwarcia obu spadków jeszcze małoletni (zob. odpisy skrócone ich aktów urodzenia – k. 36-39), a Ł. S. spełnił przesłankę posiadania przygotowania zawodowego do prowadzenia produkcji rolnej już po dacie otwarcia obu spadków (zob. Świadectwo dojrzałości – k. 32-35).

O kosztach postępowania Sąd orzekł zaś na zasadzie art. 520 § 1 k.p.c., w myśl którego każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie – w punkcie III sentencji postanowienia . Sąd zważył przy tym, że interesy stron postępowania co do samego stwierdzenia nabycia spadku sprzeczne nie były, spór pojawił się jedynie co do tego, czy M. S. (1), syn H. i G., spełnia ustawowe kryteria do dziedziczenia gospodarstwa rolnego. Brak jest zatem w tej sprawie podstaw do obciążenia uczestników kosztami poniesionymi przez wnioskodawczynię i w takim stanie rzeczy Sąd postanowił jak w punkcie III sentencji orzeczenia.